Goierri, Erraldoien Lurraldea. Euskal mitologia

Jainkoaurreko euskaldunak erraldoiak eta indartsuak dira. Mendian bizi dira eta harri erraldoiak jaurtitzen dizkiete bere arerioei. Menhirrak eraikitzen dituzte (gentilarriak) eta kromletxak (jentilbaratzak), hala nola Euskal Herriko eliza, zubi eta etxeak.

Errekan egon ohi diren emakume itxura duten gizakiak dira lamiak. Ahate edo ahuntza hankak dituzte, bere ilea urrezko orrazi batekin askatzen dute eta gizonak liluratzen dituzte. Greziar eta erromatar mitologian ere azaltzen dira.

Begi bakarreko gizaki maltzurra da. Kobazuloetan bizi da eta gazteak jaten ditu bahitu ondoren. Beraien jatorria, Greziar mitologiako ziklopeak dira.

Altua eta indartsua da eta ilea oso luzea du, belaunetarainokoa. Artaldea zaintzen du eta oihuz deitzen du artzaina ekaitza gerturatzen denean. Ganadua otsoetatik babesten du eta gertu dagoenean, ardiek zintzarria mugitzen dute. Zenbait kondairek Basajaun lehen nekazari bezala azaltzen dute.

Gauean sorginek beraien akelarreak ospatzen dituzte. Katu, asto edo pizti itxura hartzen dute eta gorputz atal bat dute faltan (eskua, hanka edo burua). XV eta XVII mende bitartean ehunka epaiketa egin ziren Euskal Herrian sorginen aurka eta bertan herritarren sinesmenak, erlijioa eta auzotarren liskar eta politika nahasten ziren.

Mari jainkosen erregina da. Ohikoa da gorriz jantzitako emakume baten aurpegi eta gorputzarekin irudikatzea. Zuhaitz, arrano, behi edo su emakumea bezala ere irudikatzen da. Sugaar da bere bikotea. Mendi askotako kobazuloetan bizi da (Larrunarri, Murumendi,…)

Kobazuloetan bizi den gizakia da Zezengorri. Behi edo zezen itxura hartzen du eta Mari bizi den bizilekuak zaintzen ditu. Batzuk Mari bera dela diote. Europako hegoaldean, zezenaren irudia beti egon da kulturari loturik.

Mari jainkosaren senarra da. Suge itxura du eta ekaitza eta trumoietara loturik dago. Bere gurasoei kasu egiten ez dieten umeak zigortzen ditu.

Gaueko gauaren gizona da eta ez dio gauean lan egiten uzten gizakiari. Gauean apustuak eta balentriak egiten dituen gazteak bahitzen ditu.

Gipuzkoa eta Nafarroako zenbait herrietan, martxoko azken bi egun t’ erdi eta apirileko lehen bi egun t’ erdiei esaten zaie zozomikote. Birigarroak bere habiak egiten duten sasoia izan ohi da.